In gesprek met onderwijsadviseur Marcel Schmeier over bordwerk in modern klassikaal onderwijs

Marcel Schmeier heeft een uitgebreide carrière in het onderwijs, met ervaring als leerkracht, intern begeleider en nu als onderwijsadviseur. Hij is bekend om zijn boeken over expliciete directe instructie, bordwerk en effectief rekenonderwijs. In zijn rol als adviseur helpt hij scholen om hun lessen te verbeteren door middel van evidence-based methodes.

Bordwerk omvat verschillende vormen van visuele ondersteuning in de les. Naast eenvoudige steekwoorden en tekeningen, kan bordwerk ook bestaan uit schema’s, diagrammen, mindmaps en andere visuele representaties. Het doel is om de lesstof te structureren, te verduidelijken en de betrokkenheid van leerlingen te verhogen.

Mijn overtuiging is gebaseerd op zowel wetenschappelijke inzichten als mijn eigen ervaringen in het onderwijs. Onderzoek toont aan dat leerlingen beter leren wanneer ze informatie visueel en auditief krijgen aangeboden. Door op het bord te schrijven, neem je leerlingen stapsgewijs mee door de leerstof die je onderwijst.

Tijdens mijn nascholing over expliciete directe instructie op vrijescholen, werd ik geconfronteerd met het gebruik van krijtborden in plaats van PowerPoint-presentaties. Dit bracht me ertoe om me te verdiepen in de cognitieve leerpsychologie, waar ik leerde over het belang van dual coding: het leren door zowel visuele als auditieve informatie te verwerken.

Op basisschool De Drie Koningen in Meern testen ze op een slimme manier wat leerlingen onthouden. Aan de achterwand van de klas hangen borden met informatie. Tijdens de les draaien leerlingen zich om en krijgen ze een opdracht om iets te tekenen of te beschrijven, zoals wat er op verschillende hoogtes op een berg groeit. Dit stimuleert actief denken en geheugen.

Na het afronden van hun opdracht draaien de leerlingen zich weer om en vergelijken hun werk met de informatie op de borden. Dit geeft directe feedback, waardoor ze kunnen zien wat ze hebben onthouden. Deze aanpak stimuleert kritisch denken, maakt leren dynamischer en verhoogt de betrokkenheid van de leerlingen.

Middelbare schooldocenten merken vaak dat leerlingen moeite hebben met schrijven, mogelijk door minder aandacht voor schrijfvaardigheid op de basisschool. Bordwerk kan dit verbeteren door leerlingen het bordwerk te laten overnemen en te stimuleren zelf ook aantekeningen te maken.

Op de universitaire lerarenopleiding PWPO van de Radboud Universiteit leren toekomstige leraren om hun onderwijs te baseren op wetenschappelijke inzichten. Deze aanpak biedt nieuwe leraren praktische en wetenschappelijk onderbouwde vaardigheden, wat bijdraagt aan betere onderwijskwaliteit. De opleiding heeft aandacht voor goed bordgebruik en leert studenten netjes en gestructureerd schrijven op krijtborden.

In het begin vonden veel leerlingen het idee van bordwerk onaantrekkelijk. Ze hadden liever moderne technologie, waar je gemakkelijk op toetsen kon drukken of kon swipen. Ze waren het niet gewend om veel te schrijven. Het was een uitdaging om ze te overtuigen om bordwerk over te nemen en zelf aantekeningen te maken met pen en papier, omdat ze het als extra werk zagen. Maar toen ze eenmaal begonnen, veranderde hun houding. Ze werden enthousiast, vroegen wanneer ze zelf visuals mochten tekenen, en maakten graag aantekeningen. Deze aanpak verbeterde de leerervaring aanzienlijk, wat bewijst dat een kleine verandering een groot verschil kan maken.

Het traditionele vakmanschap van bordwerk is deels verdwenen. Vroeger boden onderwijsmaterialen gedetailleerde instructies voor het opbouwen van bordwerk met een structuur van drie zwarte vlakken, wat leraren hielp bij het indelen van het bord. Tegenwoordig missen veel docenten deze vaardigheden omdat moderne handleidingen deze richtlijnen niet meer geven en kant-en-klare presentaties bieden met een overvloed aan tekst en plaatjes. Leerlingen worden hierdoor afgeleid en verdrinken in een zee van informatie. Leerkrachten verliezen hiermee de controle over hun les, omdat ze vastzitten aan de door de uitgever bedachte dia’s en volgorden. Ik ondersteun scholen bij het herontdekken van het structureren van de leerstof en het langzaam overdragen ervan op de leerlingen.

Scholen voor speciaal onderwijs, waar leerlingen vaak ernstige gedragsproblemen hebben, starten de les met een leeg bord om afleiding te minimaliseren en focus te creëren. De leraar zegt bijvoorbeeld: “Vandaag leren we over werkwoorden. Schrijf ‘werkwoord’ op het bord en geef een voorbeeld in een zin.” Dit bevordert betrokkenheid. Een vol bord met informatie of afbeeldingen kan deze leerlingen snel afleiden, wat leidt tot  rusteloosheid en gedragsproblemen. Een leeg bord moedigt actieve deelname aan en helpt leerlingen zich te concentreren.

Scholen die deze aanpak gebruiken, merken dat leerlingen meer betrokken zijn, minder afgeleid raken en de lesstof beter begrijpen. Dit toont dat een kleine aanpassing een grote impact kan hebben op het gedrag en de prestaties van leerlingen.

Als docenten geen ster zijn in tekenen, raad ik aan om eenvoudige pictogrammen of iconen te gebruiken als visuele ondersteuning. Zoek op Google Afbeeldingen naar eenvoudige beelden die je gemakkelijk kunt natekenen, zoals “kikker icoon” of “kroon icoon.” Voor complexere zaken, zoals een spijsverteringsstelsel, druk je de afbeelding af en schrijf je er zaken bij. Zorg dat de leerlingen dan ook een blad hebben met de afbeelding.

Digiborden zijn mooi, maar het gevaar bestaat dat leraren hierdoor teveel leerstof te snel willen overdragen. Door direct op een bord te schrijven, kunnen ze het lesritme beter afstemmen op de leerlingen. Bij traditioneel bordwerk kunnen leraren de les in een breder kader plaatsen, wat de samenhang bevordert. Digiborden hebben vaak minder schrijfruimte door menu’s en grotere letters. Hoewel je meerdere schermen kunt openen, kan dit de structuur verstoren. Live schrijven blijft effectiever, omdat het de lesstapjes in een logisch tempo opbouwt. Op een digibord kun je overigens ook schrijven als je een whiteboardtool gebruikt, zoals bijvoorbeeld ProwisePresenter.

Bordwerk is essentieel voor klassikaal onderwijs omdat het visueel en auditief leren ondersteunt, betrokkenheid stimuleert en actief leren bevordert. Traditioneel bordwerk, zoals krijtborden, biedt flexibiliteit om het lesritme aan te passen aan leerlingen. Digiborden hebben voordelen, maar kunnen de leservaring passiever maken. Door een goede balans te vinden, verhogen docenten de betrokkenheid en verbeteren ze de leerervaring.

Meer info over bordwerk

Kijk voor nascholingen over bordwerk en aantekeningen op gewoongoedlesgeven.nl  of bestel het boek op onderwijsgek.nl/boeken.